Dziewczynka z zapałkami żyje w Polsce

Ponad milion rodzin, czyli ok. 10 proc. wszystkich gospodarstw domowych w Polsce, jest dotkniętych problemem ubóstwa energetycznego. Potrzeba wspólnego namysłu nad zagadnieniem dotykającym najbardziej wrażliwych odbiorców energii nigdy nie była tak paląca jak dziś - czytamy w informacji prasowej z pierwszej odsłony projektu Narada obywatelska o kosztach energii. Ma ona dać przestrzeń do rozmowy o rozwiązaniach dla złagodzenia ubóstwa energetycznego. 

W realizację projektu włączyły się uznane organizacje, które wspierają zespół Stoczni wiedzą i doświadczeniem. W trakcie spotkania otwierającego, właśnie dzięki ekspertom i ekspertkom, uczestnicy mogli spojrzeć na zjawisko ubóstwa energetycznego z różnych perspektyw: prawnej, społecznej, statystycznej, globalnej, regionalnej i lokalnej, pod kątem norm i wartości, ale przede wszystkim rozwiązań. Rozmawiano także o definicji odbiorcy wrażliwego: jego perspektywie, problemach i potrzebach.

Różne badania mówią o różnej skali problemu, jakim jest ubóstwo energetyczne. Trudność w szacunkach wynika z braku danych oraz różnego definiowania tego zjawiska.

- Przyjęta przez IBS definicja zjawiska ubóstwa energetycznego zakłada, że powstaje ono na na styku niskich dochodów, niskiej efektywności energetycznej budynków  i wysokich wydatków na energię. 10 proc. polskiego społeczeństwa nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb w zakresie ogrzania mieszkania oraz korzystania z urządzeń elektrycznych. 500 tys. rodzin mieszka w zbyt zimnym mieszkaniu, a ponad połowa z nich egzystuje w budynkach poniżej minimalnego standardu mieszkaniowego – analizował dane IBS Jakub Sokołowski. 

– Problem ubóstwa energetycznego jest ważny i dotkliwy. Ale istnieją rozwiązania, które mam nadzieję wspólnie przedyskutujemy i które mogą pozwolić zredukować skalę ubóstwa energetycznego i poprawić jakość życia osób dotkniętych tym problemem – dodał ekspert IBS.

Joanna Sadzik ze Szlachetnej Paczki apelowała o to aby pamiętać, że za każdą liczbą kryją się prawdziwi ludzie.

- Dziewczynka z zapałkami żyje w Polsce, tu i teraz. Jesteśmy w projekcie po to, by wnieść perspektywę osób, które żyją w zimnie – dodała.

Eksperci byli zgodni co do tego, że zjawisko ubóstwa energetycznego nie jest równoznaczne z ubóstwem dochodowym. Rada ekspertów omawiała również kontekst zmian klimatycznych, jako tła dla realizacji transformacji energetycznej oraz potencjalnego pogłębiania się zjawiska ubóstwa energetycznego w Polsce. 

- Kontekstem tych debat jest przyszłość. Mamy jedną ziemię. Skutki tego co robimy teraz, będą dziedziczyć nasze dzieci i wnuki. Jeżeli ziemia będzie się ocieplać w tym tempie, zbliżamy się w kierunku katastrofy klimatycznej – powiedział w wystąpieniu otwarcia projektu dyrektor Centrum Nauki Kopernik Robert Firmhofer. 

Eksperci wskazywali, że to właśnie sektor gospodarstw domowych znacząco odpowiada za wysoki poziom emisji CO2. 

- Głównym źródłem przekroczonych stężeń pyłów zawieszonych jest sektor gospodarstw domowych, a powodem spalanie paliw stałych czy biomasy w często przestarzałych kotłach – mówiła w swoim wystąpieniu Iwona Bojadżijewa z ClientEarth.

Jak zauważyła Monika Kosińska pociąg transformacji w UE zasuwa, a nam wydaje się, że sobie wskoczymy w jakimś momencie. Ale już nie możemy dłużej udawać, że problemu nie ma. Potrzebne jest jak najszybsze stworzenie strategii polskiego sektora energetycznego. Apelował o to, jak również o nasze uniezależnienie od importu surowców energii Marcin Korolec, Dyrektor Instytutu Zielonej Gospodarki.

– To nie będzie proces bardzo szybki i będzie miał wymiar kosztowy, ale musimy się tego zadania podjąć - podkreślił. Wspomniał także o środkach z Krajowego Planu Odbudowy i jednoczesnej potrzebie refleksji nad jego realizacją, czy wręcz zastanowieniu się czy nie należałoby go co najmniej przepisać.

- Strumieni jest już bardzo dużo, a będzie jeszcze więcej – zapewniają eksperci. Pieniądze nie są problemem. Chodzi o to, by zorganizować ich wydawanie tak, żeby rozwiązać problem i uczynić ludzi odpornymi na dalsze wzrosty cen, a nie tylko dorzucać im do eksploatacji – dodała Sonia Buchholtz z Forum Energii. 

Kamila Płowiec, Sekretarz EAPN Polska, Dyrektorka WRZOS, podkreśliła, że dostęp do energii jest unijnym prawem. Wspomina o tym zasada nr 20 europejskiego filaru praw socjalnych (dokumentu przyjętego w 2017 r. przez wszystkie kraje UE), wskazując prawo każdego człowieka do dostępu do podstawowych usług dobrej jakości, w tym energii.

- Dla procesu, którego siłą napędową są prowadzone lokalnie narady, nie bez znaczenia jest  dostarczanie rzetelnej wiedzy o problemie. Wspólny namysł jest możliwy poprzez zaangażowanie mieszkańców i mieszkanek wszystkich regionów Polski, przedstawicieli organizacji i instytucji lokalnych oraz władz samorządowych i rządowych. Walka z ubóstwem energetycznym wymaga rozpoznania problemu na poziomie lokalnym – zauważa Patrycja Płonka, która właśnie w miastach i gminach widzi największy potencjał przeciwdziałania zjawisku. 

Nie uda się to bez działań edukacyjnych – szczególnie w przypadku tematu ubóstwa energetycznego, który dotyka wiele osób, ale jako zjawisko jest mało rozpoznany. 

- Poziom świadomości konsumenta w Polsce o rynku energii nie jest wysoki – zwróciła uwagę Monika Kosińska z Federacji Konsumentów. - A czeka nas wkrótce uwolnienie w pełni cen i taryf. Za tym musi iść edukacja – dodała. 

Spotkanie, podczas którego wybrzmiały głosy ekspertów i ekspertek, to dopiero początek projektu. Narada obywatelska o kosztach energii ma przede wszystkim włączyć do rozmowy mieszkańców i mieszkanki, otworzyć szeroką debatę o problemie w lokalnych społecznościach i z sumy tych rozmów uzyskać silny głos, którego nie będzie można ominąć.

To inny sposób myślenia, mający innowacyjny charakter, bo nie oparty o klasyczny, polityczny sposób stanowienia prawa, a jednak dążący do wpłynięcia na politykę krajową dotyczącą problemu ubóstwa energetycznego. Wszyscy powinniśmy rozmawiać o problemie i zdanie społeczeństwa będzie tu kluczowe, demokratycznie wybrane rekomendacje będą stanowić efekt narad. 

Cały proces ma doprowadzić do tego, by zaangażowani i zaopatrzeni w informację obywatele zaproponowali rozwiązania problemu ubóstwa energetycznego do wykorzystania na różnych szczeblach. Zebrane z lokalnych środowisk pomysły zostaną przedstawione w formie raportu.

Wiedza z narad, poparta wystąpieniami ekspertów i ekspertek, będzie podstawą do spotkania grupy 100 losowo wybranych osób z Polski. Zostaną oni zaproszeni do udziału w pierwszym ogólnopolskim panelu obywatelskim.

Grupa ta, w toku wspólnego namysłu i przy eksperckim wsparciu, wypracuje mapę drogową dla rozwiązania problemu ubóstwa energetycznego w Polsce.

Taki model deliberacji społecznej sprawdza się na świecie (np. w Wielkiej Brytanii, Kanadzie, USA, czy na poziomie Unii Europejskiej), a Fundacja Stocznia przetestowała komponent lokalny podczas narad obywatelskich o edukacji – wskazując go jako efektywną metodę poszukiwania ważnych społecznie rozwiązań.