Śląsk zbuduje zaplecze przemysłu obronnego? Branża okołogórnicza szuka nowej roli

Sektor okołogórniczy – ok. 1200 firm i ponad 30 tys. pracowników – coraz mocniej odczuwa spadek zamówień związanych z węglem. Jednym z realnych kierunków dywersyfikacji ma być przemysł obronny, gdzie liczą się kompetencje produkcyjne, metalowe i maszynowe oraz dostęp do kadr i infrastruktury.

Śląsk: od zaplecza górnictwa do zaplecza obronności?

Branża okołogórnicza szuka swojego miejsca w zmieniającej się rzeczywistości. Wśród scenariuszy, które coraz częściej pojawiają się w debacie gospodarczej, jest rozwój produkcji na potrzeby sektora obronnego – zwłaszcza na Śląsku, gdzie silnie zakorzenione są branże metalowa, maszynowa, motoryzacyjna, hutnictwo i odlewnictwo.

Jak podkreśla Tomasz Król, dyrektor Centrum Obsługi Przedsiębiorców w Katowicach (Agencja Rozwoju Przemysłu):

„Od ponad 250 lat silną pozycję mają tu branże maszynowa i metalowa. Również szeroko rozumiana produkcja zbrojeniowa nie jest obca śląskiej tradycji przemysłowej. To przemysłowe DNA tego regionu, które nadal jest tutaj bardzo silne”.

Dane: skala sektora okołogórniczego i presja na zmianę

Według ekspertyzy Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach (2020 r.) sektor okołogórniczy tworzy ok. 1200 firm, zatrudniających ponad 30 tys. osób. Z kolei raport Deloitte „Śląskie na froncie przemian: potencjał regionu w sektorze obronnym” wskazuje, że do 2030 r. liczba miejsc pracy w samym górnictwie może zmniejszyć się o ponad 10 tys. etatów. 

Autorzy raportu zwracają uwagę, że wielu pracowników posiada unikatowe kompetencje i wykonuje zawody deficytowe, a ich relokacja do innych branż bywa ograniczona. W praktyce oznacza to, że kluczowe staje się wykorzystanie istniejących umiejętności oraz rozwój alternatywnych gałęzi przemysłu na Śląsku.

Dlaczego dywersyfikacja staje się koniecznością

Sektor okołogórniczy mierzy się z kombinacją wyzwań: spadkiem sprzedaży, rosnącymi oczekiwaniami płacowymi, redukcją marż oraz silną presją konkurencji azjatyckiej. O ile spółki serwisowe wciąż mogą liczyć na długofalowe zlecenia w ramach realizowanych usług, o tyle producenci maszyn i urządzeń – jak podkreślają przedstawiciele branży – powinni aktywnie szukać dywersyfikacji biznesu poza węglem kamiennym i brunatnym.

Atutem regionu ma być także infrastruktura i dostępność terenów: ponad 9,5 tys. ha terenów inwestycyjnych, rozwinięta sieć kolejowa i drogowa oraz lotnisko w Pyrzowicach.

ARP: finansowanie projektów transformacyjnych i inwestycji

Agencja Rozwoju Przemysłu deklaruje gotowość do wspierania transformacji firm, m.in. poprzez elastyczne instrumenty finansowe.

„Jesteśmy gotowi aktywnie wspierać transformację branży okołogórniczej, m.in. poprzez elastyczne rozwiązania finansowe” – wskazuje Tomasz Król.

ARP oferuje m.in. pożyczki, leasing i faktoring, a podejście ma koncentrować się na konkretnym projekcie i jego potencjale, bez „zamykania drzwi”  niejako z automatu przez limity branżowe. Wśród rozwiązań wymieniane są też pożyczki inwestycyjne przy wsparciu Polskiej Strefy Inwestycji, a także instrumenty z gwarancją InvestEU.

Kontekst europejski: odchodzenie od węgla i powrót do „suwerenności surowcowej”

W Europie sektor górniczy jest dziś rozpięty między dwoma priorytetami: wygaszaniem węgla w energetyce oraz wzmacnianiem bezpieczeństwa dostaw surowców potrzebnych dla transformacji i przemysłu strategicznego. Coraz więcej państw utrzymuje deklaracje odejścia od węgla w energetyce (często z horyzontem do 2030 r.) i równolegle rozwija polityki osłonowe dla regionów górniczych. 

Jednocześnie UE stawia na zwiększenie odporności łańcuchów dostaw surowców krytycznych, ważnych m.in. dla energetyki, cyfryzacji, lotnictwa i obronności. W tym kontekście istotnym sygnałem regulacyjnym jest wejście w życie European Critical Raw Materials Act, który ma wspierać bardziej bezpieczne i zrównoważone pozyskiwanie oraz przetwarzanie surowców w Europie. 

Kontekst globalny: węgiel wciąż rekordowy, ale presja na zmianę rośnie

Na świecie górnictwo pozostaje sektorem strategicznym – zarówno w wymiarze paliwowym, jak i surowcowym. Z danych Międzynarodowej Agencji Energetycznej wynika, że globalny popyt na węgiel w 2025 r. ma osiągnąć rekordowy poziom, choć w kolejnych latach prognozowany jest stopniowy spadek do 2030 r. (z wyraźnym przesuwaniem ciężaru popytu w stronę Azji).

Dla firm i regionów oznacza to, że „przyszłość górnictwa” coraz częściej rozgrywa się nie tylko wokół wolumenów wydobycia, ale też wokół nowych zastosowań kompetencji przemysłowych (produkcja, serwis, automatyka, utrzymanie ruchu), budowania łańcuchów dostaw oraz poszukiwania stabilnych rynków – w tym takich jak sektor obronny.