Pierwszy rok współdzielenia przyłączy OZE: rynek dopiero się rozkręca!

Krótko ponad rok po wprowadzeniu przepisów o cable poolingu URE publikuje pierwsze podsumowanie funkcjonowania współdzielenia przyłącza w Polsce. Rok 2024 przyniósł 130 wniosków o współdzielenie przyłącza, 62 wydane warunki, 49 podpisanych umów i 12 faktycznie wykonanych współdzielonych przyłączy. Mechanizm dopiero startuje, ale regulator widzi w nim jedno z kluczowych narzędzi do odblokowania dalszego rozwoju OZE bez kosztownej rozbudowy sieci.

Cable pooling – po co wprowadzono współdzielenie przyłącza?

Cable pooling, czyli współdzielenie jednego przyłącza przez kilka instalacji odnawialnych źródeł energii, został pomyślany jako sposób na lepsze wykorzystanie istniejącej infrastruktury i ograniczenie liczby odmów przyłączania nowych źródeł OZE. Chodzi o to, by w jednym punkcie przyłączenia można było „zmieścić” więcej mocy, łącząc na przykład farmę fotowoltaiczną i wiatrową lub – w przyszłości – również magazyn energii.

Prezes URE Renata Mroczek podkreśla, że współdzielenie przyłącza jest szczególnie ważne w warunkach systematycznego wzrostu mocy zainstalowanej OZE oraz ograniczonej przepustowości sieci. Zwraca też uwagę, że rozwój cable poolingu w Polsce będzie w dużej mierze zależał od rozszerzenia tej formuły co najmniej o możliwość współdzielenia przyłącza przez instalację OZE i niezależny magazyn energii.

Ramy prawne: pierwszy pełny rok obowiązywania przepisów

Przepisy, które umożliwiły stosowanie cable poolingu, obowiązują od 1 października 2023 r., a rok 2024 był pierwszym pełnym rokiem ich praktycznego stosowania. Prezes URE dodatkowo uporządkował otoczenie regulacyjne, publikując w marcu 2024 r. Informację 15/2024, w której doprecyzowano m.in. zasady dotyczące obszaru przyłączenia do sieci i warunki korzystania z mechanizmu współdzielenia przyłącza.

Na dziś cable pooling może być stosowany wyłącznie do instalacji odnawialnych źródeł energii. Dodatkowe ograniczenie dotyczy systemu wsparcia: w przypadku instalacji OZE przyłączanych na zasadzie współdzielenia przyłącza tylko jedna z nich może korzystać z systemu aukcyjnego lub mechanizmów FIT/FIP. To ważny czynnik, który wpływa na biznesową atrakcyjność projektów łączących kilka źródeł w jednym punkcie.

Cable pooling w liczbach: 2024 podsumowany przez URE

Do monitoringu wykorzystania współdzielenia przyłącza w 2024 r. Prezes URE wezwała 192 operatorów sieci. Ostatecznie dane przekazali operator systemu przesyłowego – Polskie Sieci Elektroenergetyczne – oraz czterej najwięksi operatorzy systemów dystrybucyjnych: ENEA Operator, ENERGA-Operator, PGE Dystrybucja i TAURON Dystrybucja. Pozostali OSD poinformowali, że nie otrzymali wniosków o wydanie warunków przyłączenia z wykorzystaniem cable poolingu.

Z raportu wynika, że:

• wykonano 12 współdzielonych przyłączy,
• podpisano 49 umów na współdzielenie przyłącza,
• złożono 130 wniosków o współdzielenie przyłącza,
• wydano warunki przyłączenia dla 62 instalacji,
• w 47 przypadkach wydano odmowę wydania warunków przyłączenia.

W praktyce wytwórcy najczęściej korzystają z cable poolingu w modelu „Kolejnego Przyłączenia OZE”, czyli wtedy, gdy jedna instalacja jest już przyłączona do sieci i do tego samego przyłącza dołączana jest kolejna. Zdecydowanie rzadziej stosowany jest model jednoczesnego pierwszego przyłączenia dwóch instalacji na jednym przyłączu oraz tzw. „Wtórne Przyłączenie OZE” po wcześniejszym zawarciu umowy przyłączeniowej dla pierwszego źródła.

Bariery i szanse: gdzie dziś zatrzymuje się cable pooling?

Regulator wskazuje wprost, że niewielka liczba wniosków o Jednoczesne Pierwsze Przyłączenie i Przyłączenie Wtórne wynika w dużej mierze z ograniczeń systemu wsparcia – druga i kolejne instalacje OZE w tym samym miejscu, jeśli pierwsza korzysta już z pomocy publicznej, nie mogą liczyć na aukcje ani FIT/FIP. To ważna bariera przy projektach, w których inwestorzy chcieliby stopniowo rozbudowywać portfel podłączony do jednego przyłącza.

Z perspektywy operatorów sieci jednym z kluczowych wyzwań jest ryzyko przekroczenia mocy przyłączeniowej określonej dla punktu przyłączenia, jeśli kilka źródeł będzie pracować z pełną mocą w tych samych godzinach. To wymaga precyzyjnego projektowania, odpowiednich zabezpieczeń i logiki sterowania. Jednocześnie URE widzi dużą szansę w połączeniu cable poolingu z magazynami energii: dzięki nim można byłoby „wygładzać” profil generacji, poprawić wykorzystanie istniejącej infrastruktury i wprowadzić do sieci więcej zielonej energii bez budowy nowych linii i stacji.

Jak cable pooling rozwija się w Europie?

Choć cable pooling nie jest jeszcze standardem w całej Europie, w kilku krajach mechanizm ten jest już realnie wykorzystywany i coraz lepiej opisany w przepisach.

W Niderlandach współdzielenie przyłącza traktowane jest jako jedno z kluczowych narzędzi łagodzenia kongestii (przeciążeń przyp. red.) sieciowych. Dopuszcza się tam współdzielenie przyłącza nie tylko przez różne instalacje OZE, ale również przez magazyny energii czy inne aktywa, jak elektrolizery. Regulator i operatorzy sieci rozwijają standardowe modele umów dla projektów łączących generację i magazynowanie, a nowe prawo energetyczne ma wprost uregulować cable pooling od połowy dekady.

W Danii i Hiszpanii popularne są hybrydowe projekty wiatrowo-fotowoltaiczne, w których kilka technologii współdzieli jeden punkt przyłączenia oraz infrastrukturę – stację transformatorową i linię wyprowadzenia mocy. Dzięki temu wiatr i słońce, pracujące w różnych profilach dobowych i sezonowych, uzupełniają się, podnosząc wykorzystanie przyłącza bez konieczności jego rozbudowy. We Włoszech rozwijane są projekty, w których do istniejącej farmy wiatrowej dokładana jest farma PV korzystająca z tego samego przyłącza, a analizy takich instalacji pokazują istotny wzrost ilości energii wprowadzanej do sieci przy minimalnych nakładach na infrastrukturę.

Na poziomie unijnym cable pooling coraz częściej pojawia się w raportach i konsultacjach dotyczących modernizacji sieci, obok takich rozwiązań jak elastyczne przyłączenia, dynamiczne limity obciążenia linii czy zarządzanie popytem. Wspólnym mianownikiem jest maksymalne wykorzystanie istniejącej infrastruktury, skrócenie kolejek przyłączeniowych i przyspieszenie rozwoju OZE, zanim powstaną nowe linie najwyższych napięć.

Co dalej z cable poolingiem w Polsce?

Po pierwszym pełnym roku obowiązywania przepisów widać, że cable pooling w Polsce ma wciąż charakter pilotażowy: liczby są stosunkowo niewielkie, ale zainteresowanie inwestorów rośnie, a regulator konsekwentnie porządkuje otoczenie prawne i sygnalizuje gotowość do zmian.

Kluczowe dla dalszego rozwoju będą:

• rozszerzenie mechanizmu na magazyny energii,
• dopracowanie zasad wsparcia, tak by nie zniechęcały do lokowania kolejnych źródeł w tym samym punkcie przyłączenia,
• wypracowanie przejrzystych standardów technicznych i modeli umów pomiędzy wytwórcami a operatorami.

Jeśli te warunki zostaną spełnione, cable pooling może stać się jednym z ważniejszych narzędzi odblokowujących nowe projekty OZE w Polsce – szczególnie tam, gdzie sieć jest już mocno obciążona, a budowa nowych linii trwa latami.