Unijne wsparcie na ochronę żubra we wschodniej Polsce. 26 mln zł na zarządzanie migracją

Ponad 25,9 mln zł – tyle wart jest projekt „Zarządzanie migracją żubra we wschodniej Polsce”, realizowany przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Białymstoku ze wsparciem NFOŚiGW i Funduszy Europejskich. Celem jest poprawa warunków życia żubrów, ograniczenie szkód w rolnictwie oraz lepsze zarządzanie wędrówkami stad z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi monitoringu.

Projekt „Zarządzanie migracją żubra” – założenia i finansowanie

Żubr to jeden z najbardziej zagrożonych dużych ssaków w Europie, a Polska odpowiada za przeszło jedną czwartą światowej populacji tego gatunku. To oznacza nie tylko prestiż, ale też ogromną odpowiedzialność – zwłaszcza w regionach, gdzie żubry coraz częściej wychodzą na pola uprawne. Odpowiedzią na te wyzwania jest projekt „Zarządzanie migracją żubra we wschodniej Polsce”, realizowany przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Białymstoku. Przedsięwzięcie otrzymało dofinansowanie z programu Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej 2021–2027 (FEPW). Cwartość projektu: 25 950 000 zł. Dofinansowanie z FEPW: 22 057 300 zł.

Lepsze siedliska zamiast szkód na polach

Dorosły żubr potrzebuje dziennie ok. 40–50 kg pokarmu roślinnego, a stada liczące kilkadziesiąt osobników potrafią w krótkim czasie wyrządzić dotkliwe szkody na gruntach rolnych. Projekt ma więc dwa cele: poprawić warunki bytowania żubrów w lasach oraz zmniejszyć presję na pola uprawne.

Planowane działania obejmują przede wszystkim:

• zabiegi na łąkach i otwartych siedliskach – odkrzaczanie, koszenie, poprawę składu botanicznego,
• tworzenie i utrzymanie poletek żerowych,
• rekultywację terenów, tam gdzie siedliska wymagają odnowienia,
• nasadzenia i pielęgnację starych odmian drzew owocowych oraz małych sadów, które stanowią naturalne „stołówki” dla żubrów.

Zebrane na łąkach siano i sianokiszonki będą magazynowane w brogach lub stogach i wykorzystywane zimą. Rozproszenie karmy i zwiększenie atrakcyjności terenów leśnych ma „ściągać” zwierzęta z pól na obszary zarządzane przez Lasy Państwowe, co powinno ograniczać konflikty z rolnikami.

Telemetria, fotopułapki i monitoring zdrowia

To nie jest tylko projekt „karmowy”. Ważnym elementem jest nowoczesne zarządzanie populacją.

Dzięki środkom UE zaplanowano zastosowanie kilku kluczowych narzędzi:

• telemetria – samicom będą zakładane obroże telemetryczne, co pozwoli śledzić wędrówki i planować działania minimalizujące szkody,
• monitoring zdrowia – badania kondycji zwierząt, diagnostyka pasożytów, sekcje padłych osobników i analiza ryzyka chorób zakaźnych, realizowane przez lokalnych lekarzy weterynarii.

Tam, gdzie samo ukierunkowanie migracji nie wystarczy, przewidziano translokacje żubrów do nowych, bezpiecznych siedlisk. Jednocześnie projekt ma zwiększyć areał zajmowany przez ten gatunek szybciej niż rośnie sama liczebność populacji – tak, aby obniżyć zagęszczenie zwierząt i poprawić ich dobrostan.

25 nadleśnictw i cztery lata działań

Projekt realizuje RDLP w Białymstoku wraz z 25 nadleśnictwami, także tam, gdzie dotąd pojawiały się jedynie pojedyncze migrujące samce. Realizacja rozpoczęła się 1 stycznia 2025 r. i potrwa do końca 2028 r. – to cztery lata kompleksowych działań współfinansowanych przez Unię Europejską.

Efekty mają być widoczne na kilku poziomach:

• zwiększony zasięg występowania żubrów we wschodniej Polsce,
• mniejsze zagęszczenie zwierząt w kluczowych ostojach,
• ograniczenie konfliktów z rolnikami,
• lepsze dane o kondycji zdrowotnej populacji dzięki stałemu monitoringowi.

Zaplanowano także warsztaty, konferencje i spotkania plenerowe, które mają tłumaczyć sens prowadzonych działań i budować społeczną akceptację dla obecności żubrów w krajobrazie wiejskim.

NFOŚiGW wzmacnia ochronę żubra i bioróżnorodności w całej Polsce

Projekt zarządzania migracją żubrów to element szerszej układanki, w której NFOŚiGW finansuje ochronę bioróżnorodności z kilku programów unijnych. We wrześniu 2024 r. Fundusz poinformował o blisko 90 mln zł dotacji z programu FEnIKS 2021–2027 na ochronę przyrody – środki trafiły na 20 projektów w całym kraju, w tym na ochronę i rozwój populacji żubrów na Podlasiu i Pomorzu Zachodnim oraz działania w Białowieskim Parku Narodowym.

Z kolei w maju 2025 r. NFOŚiGW ogłosił wyniki naboru w działaniu 2.3 Bioróżnorodność programu FEPW, przyznając ponad 6,7 mln zł na promocję bioróżnorodności w Polsce Wschodniej. Wśród dofinansowanych zadań znalazł się projekt „Szlakiem żubra przez Polskę Wschodnią” realizowany przez Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Kampania obejmuje m.in. powstanie „Szlaku żubra” przez wszystkie puszcze wschodniej Polski, gdzie gatunek ten występuje, wystawy przyrodnicze i warsztaty dla około 6 tys. uczniów.

Nowe przedsięwzięcie RDLP w Białymstoku idealnie wpisuje się więc w strategię NFOŚiGW, w której ochrona żubra łączy się z edukacją, dialogiem społecznym i ochroną całych ekosystemów. To inwestycja nie tylko w jeden gatunek, ale w bioróżnorodność i przyszłość europejskiego dziedzictwa przyrodniczego.