Związkowe rekomendacje i dobre praktyki na rzecz wsparcia uchodźców z Ukrainy

Ukraińscy uchodźcy przebywający w Polsce mają różne potrzeby i problemy wymagające uwagi i wsparcia, zarówno ze strony instytucjonalnej, związków zawodowych czy organizacji pozarządowych. Zapewnienie takiego wsparcia ukraińskim uchodźcom jest kluczowe, aby pomóc im w odbudowie swojego życia czy integracji ze społeczeństwem. Gotowe "recepty", dobre praktyki i konkretne działania kierowane bezpośrednio lub pośrednio do potrzebujących, proponowane i realizowane są dzięki projektowi SIDA 2.0 – "Sustainable, Inclusive and, Decent Work for Ukrainian Refugees" ("Stabilna, niewykluczająca i godna praca dla ukraińskich uchodźców"), przez OPZZ, największą norweską organizacją związkową Landsorganisasjonen i Norge (LO) i Stowarzyszenie Interwencji Prawnej (SIP).

Wiele działań i efektywnej pomocy na rzecz wsparcia ukraińskich uchodźców przebywających w Polsce leży w gestii związków zawodowych. Porady i wskazówki w tym obszarze kierowane do liderów związkowych opracowaliśmy w partnerstwie, w ramach dyskusji i wymiany doświadczeń realizowanych w projekcie SIDA 2.0.

Co zatem może związek zawodowy?

* wspierać ofiary dyskryminacji w zatrudnieniu, poprzez bezpośredni kontakt z potrzebującymi w ramach pomocy organizacji związkowej

* podnosić świadomość pracowników w zakresie ich praw, zakazu dyskryminacji i równego traktowania w zatrudnieniu – poprzez upowszechnianie regulacji antydyskryminacyjnych wśród pracowników ukraińskich (seminaria, szkolenia, akcje plakatowe, wydawanie specjalistycznych publikacji, współpraca z organizacjami pozarządowymi reprezentującymi interesy grup marginalizowanych)

* powołać doradcę związkowego ds. godnej pracy i polityki migracyjnej, na wzór OPZZ

* rozwijać ścisłą współpracę z organizacjami pracodawców zatrudniających pracowników ukraińskich

* wdrażać najlepsze praktyki wypracowane we współpracy z agencjami pracy (jak np. dwujęzyczni koordynatorzy lub kursy językowe)

* włączać pracowników migrujących do  związków zawodowych

* wywierać presję na pracodawcę, aby wprowadzał w porozumieniu ze związkami jasne zasady korzystania z usług agencji pracy tymczasowej

* nakłaniać pracodawcę do wprowadzania polityk antydyskryminacyjnych w zakładach pracy

* wzmacniać uprawnienia związków zawodowych do  informacji o  wynagrodzeniach i  warunkach pracy pracowników narażonych na  wyzysk

* wspierać pracowników ukraińskich w założeniu własnej organizacji związkowej lub organizowaniu się

* wykorzystywać social media (Facebook, Instagram, Twitter) do informowania o działaniach związku i sukcesach działalności, jak również o prawach pracowników

* upowszechniać wiedzę o działalności związków zawodowych wśród pracowników ukraińskich

* rozbudować podstronę związków zawodowych o informacje dotyczące podstawowych zasad zatrudnienia migrantów (z zakresu prawa pracy, wynagrodzenia i składek)

Przedsięwzięcia instytucjonalne, organizacyjne czy finansowe powinny być skierowane na wrażliwe obszary problemów, z jakimi mierzą się ukraińscy uchodźcy. Dotyczyć one powinny takich działań jak:

* możliwości zatrudniania zgodnego z posiadanymi kompetencjami i kwalifikacjami w celu zdobycia nowych umiejętności zwiększających szanse uchodźców na stabilne i bezpieczne zatrudnienie

* skierowanie większego strumienia szkoleń i działań edukacyjnych w celu podniesienia kompetencji i kwalifikacji ukraińskich uchodźców, m.in. w zakresie znajomości języka polskiego. Istotną byłaby pomoc polegająca na upowszechnianiu informacji wśród migrantów o organizowanych kursach i szkoleniach z języka polskiego, m.in. finansowanych przez urzędy pracy.

* pomocy prawnej i edukacji w zakresie prawa pracy oraz prawa cywilnego, np. w celu uzyskania odpowiednich dokumentów, jak zezwolenie na pracę i pobyt czy znajomości prawa regulującego stosunki zatrudnienia – stąd niezbędną jest wiedza o odpowiedzialności stron stosunku pracy w zatrudnieniu, prawach i obowiązkach stron

* wieloaspektowej współpracy instytucji państwa ze związkami zawodowymi czy organizacjami pozarządowymi, choćby w zakresie publicznego finansowania dla działań związków zawodowych na rzecz pracujących cudzoziemców (na wzór działań w projekcie „Uczciwa mobilność” - Faire Mobilität realizowanego przez centralę niemieckich związków zawodowych DGB i wspieranego przez niemiecki rząd federalny)

* promowania kierunku: wsparcie publiczne = umowa o pracę, w sytuacjach wszelkiego wsparcia działań na rzecz migrantów ze środków publicznych (krajowych lub międzynarodowych) kierowanego do pracodawców (np. tworzenie miejsc pracy, zatrudnianie uchodźców, szkolenia, przekwalifikowania, itp.)

* zintensyfikowania przedsięwzięć na rzecz pozyskiwania środków finansowych, w realizacji prowadzenia kursów językowych czy porad z zakresu prawa pracy dla ukraińskich uchodźców

* systematycznego wzmacniania współpracy państwa i związków zawodowych czy organizacji pozarządowych z aktywistami z Ukrainy popularnymi w środowiskach migranckich, poprzez aktywność w mediach społecznościowych, np. w grupach zrzeszających migrantów bądź w ramach prowadzonych profili internetowych, w celu bardziej celowanego wsparcia czy działań edukacyjnych i informacyjnych

* rozpowszechniania istniejących narzędzi informacyjno – edukacyjnych dotyczących poradnictwa i pomocy w ramach działalności np. Państwowej Inspekcji Pracy, Stowarzyszenia Interwencji Prawnej czy OPZZ z zakresu prawa pracy

* opracowania w dialogu społecznym metodologii mierzenia skali pracy „na czarno” i eliminowania tego zjawska, np. wykorzystując gromadzone przez właściwe służby dane dotyczące podmiotów powierzających pracę, realizowania wspólnych kontroli oraz ustanowienia kanałów przepływu informacji między organami, zmiany przepisów dotyczących terminu zgłoszenia pracobiorców do ubezpieczenia społecznego, zawierania umów cywilnoprawnych w celu świadczenia pracy w formie pisemnej, nowego zdefiniowania pojęcia pracy nielegalnej, zmiany definicji ustawowej nielegalnego zatrudnienia przy jednoczesnym podwyższeniu sankcji za powierzenie pracy z naruszenie przepisów, wyposażenia inspektorów pracy w uprawnienia do przeprowadzania udokumentowanych czynności rozpoznawczych o charakterze jawnym poprzedzających kontrole.

Najwłaściwszą formą kompleksowej integracji uchodźców będzie włączanie ich w polski rynek pracy. Z naszych doświadczeń wynika jednak, że zdecydowana większość pracowników migrujących nie zna obowiązujących w Polsce przepisów. Stąd w planowaniu działań ,,pomocowych” warto wykorzystać już istniejące instrumenty informacyjne opracowane przez instytucje państwowe, samorządowe, pozarządowe oraz je wzajemnie skoordynować i ,,uwspólniać”. Dodatkowo, w obecnej sytuacji należy „wyjść” z przekazem bezpośrednio do osób przybywających do Polski w głównych skupiskach, tj. dworce kolejowe i autobusowe, przejścia graniczne i miejscowości przygraniczne. Osoby tam przybywające powinny otrzymać (np. w formie ulotki/broszury w języku ukraińskim/rosyjskim + kod QR do strony/aplikacji) prosty przekaz o zatrudnieniu na umowę o pracę oraz o płacy minimalnej. Kampania informacyjna powinna być realizowana również w mediach elektronicznych i portalach społecznościowych.

Warto przyjrzeć się także niektórym norweskim praktykom, przekazanym przez partnera norweskiego projektu SIDA 2.0, aby zastanowić się, czy w Polsce, która doświadcza obecnie bezprecedensowego wzrostu liczby migrantów za­robkowych, niektóre z nich mogłyby znaleźć zastosowanie. Państwo norweskie już w 2017 roku odpowiedziało kompleksową strategią przeciwko przestępstwom na rynku pracy, w którą zaangażowane zosta­ło szerokie spektrum aktorów: od organizacji pracodawców i pracowników, po główne krajowe i lokalne służby i urzędy. W ramach strategii m.in.:

* na centralnym, regionalnym i lokalnym szczeblu stworzono warunki do ścisłej koope­racji między inspekcją pracy, służbami ds. pracy i opieki społecznej, administracją po­datkową i policją - powstało m.in 7 terenowych centrów koordynacji działań przeciwko przestępstwom związanym z pracą zarobkową

* zwiększono ustawowy wymiar kary dla sprawców ww. przestępstw, a w sektorach naj­bardziej zagrożonych przestępczością stopniowo wprowadzane są systemy rejestracji i certyfikowania pracodawców z zapewnieniem pełnej jawności rejestrów

* wzmocniono przepisy o zamówieniach publicznych dążąc do ograniczenia ilości do­puszczalnych stopni podwykonawstwa

* zwiększono wysiłki w zakresie dostarczania rzetelnej informacji pracownikom migru­jącym o ich prawach i służbach oferujących wsparcie

* zorganizowano Centrum Obsługi Pracowników Zagranicznych (Servisecenter for Utenlandske Arbeidsta­kere) tj. urząd dla cudzoziemców przyjeżdzający do pracy w Norwegii, działający na zasa­dzie „jednego okienka”.

Jako OPZZ jesteśmy przekonani, że kontynuując silne partnerstwo z norweską organizacją związkową Landsorganisasjonen i Norge (LO) i ze Stowarzyszeniem Interwencji Prawnej (SIP) przyczynimy się do poprawy programu godnej pracy w Polsce, wzmocnione odpowiednią komunikacją i promowaniem wspólnych przedsięwzięć w ramach realizacji projektu SIDA 2.0.

oprac. Renata Górna, OPZZ