Energetycy apelują o reformę unijnego systemu handlu emisjami. Skarżą się na spekulacj

Polski Komitet Energii Elektrycznej (PKEE), zrzeszający największe polskie energetyczne spółki skarbu państwa jak PGE, Orlen, Eneę i Energę apeluje o pilną reformę unijnego systemu handlu uprawnieniami  do emisji CO2 (EU ETS). Organizacja chce przede wszystkim rewizji rezerwy stabilizacyjnej rynku (Market Stability Reserve – MSR), artykułu 29a i dostosowania regulacji do specyfiki jednostek gazowych, stabilizujących systemy energetyczne.
 
PKEE przewiduje zakończenie podaży uprawnień do emisji (EUA) na rynku pierwotnym w latach 2038–2039, a jednocześnie podkreśla konieczność zapewnienia płynności rynku i przeciwdziałania spekulacyjnym praktykom, które negatywnie wpływają na prawidłowe funkcjonowanie EU ETS.
 
Unijna polityka klimatyczna musi odpowiadać na współczesne wyzwania
 
- Polityka klimatyczno-energetyczna UE musi stanowić odpowiedź na nową rzeczywistość geopolityczną. Proces dekarbonizacji nie może być prowadzony w oderwaniu od innych strategicznych priorytetów, takich jak dostępność cenowa energii elektrycznej, odporność i konkurencyjność gospodarki czy bezpieczeństwo państwa. EU ETS jest jednym z kluczowych instrumentów polityki klimatycznej, jednak jego obecna konstrukcja jest niedostosowana do aktualnych realiów geopolitycznych i gospodarczych. Potrzebna jest głęboka, strukturalna reforma systemu, która wzmocni jego odporność, ograniczy wahania cen i sprawi, że transformacja energetyczna będzie możliwa do realizacji w sposób bezpieczny i realistyczny we wszystkich państwach członkowskich – przekonuje Marcin Laskowski, wiceprezes PKEE.
 
PKEE apeluje o ujednolicenie zasad certyfikacji zrównoważonego rozwoju i weryfikacji oszczędności emisji gazów cieplarnianych (GHG) dla instalacji wykorzystujących biomasę w ramach aktów prawnych takich jak dyrektywa RED i system ETS. Ponadto PKEE sprzeciwia się włączaniu spalarni odpadów komunalnych do EU ETS ze względu na ich ograniczony efekt środowiskowy i wysokie obciążenia administracyjne.
 
Zdaniem energetyków w przypadku mniejszych instalacji (poniżej 20 MW), operatorzy powinni mieć możliwość wyboru między objęciem systemem EU ETS 1 lub EU ETS 2 – co pozwoli na bardziej elastyczne podejście i ograniczy obciążenia regulacyjne.
 
Pieniądze z uprawnień muszą iść wyłącznie na dekarbonizację
 
PKEE uważa, że przychody z aukcji uprawnień do emisji powinny być w całości przeznaczane na konkretne programy dekarbonizacyjne, a nie kierowane do ogólnych budżetów krajowych. W przeszłości traktowanie ETS jako narzędzia fiskalnego prowadziło do utraty wiarygodności systemu.
 
Energetycy uważają, że obecny mechanizm rezerwy stablizacyjnej rynku (MSR), oparty na całkowitej liczbie uprawnień w obiegu (TNAC), nie odzwierciedla rzeczywistej płynności rynku. Dlatego też PKEE postuluje zmianę zasad umarzania uprawnień znajdujących się w rezerwie, tak aby mogły być one uwalniane w sytuacjach wymagających stabilizacji rynku. Do oceny płynności należy też stosować dodatkowe wskaźniki – np. zmienność cen uprawnień.
 
W miarę zmniejszania się podaży na uprawnienia na rynku pierwotnym, spodziewany jest wzrost zachowań polegających na przetrzymywaniu uprawnień. Niektórzy uczestnicy rynku – zwłaszcza podmioty finansowe – mogą przyjąć strategię „kup i trzymaj”, oczekując na przyszły wzrost cen wynikający z ograniczonej dostępności. Brak reformy może prowadzić do zwiększonej zmienności i zaburzeń rynkowych.
 
Potrzebna instytucja zarządzająca podażą uprawnień, by zapobiec spekulacjom
 
W celu przeciwdziałania tym zjawiskom, PKEE rekomenduje zastąpienie lub głęboką rewizję MSR oraz artykułu 29a. Jego zdaniem wskazane jest również powołanie nowej instytucji odpowiedzialnej za zarządzanie podażą uprawnień do emisji, która mogłaby stabilizować rynek i zapewniać jego płynność w dłuższym horyzoncie czasowym, zapewniać elastyczność międzyokresową i ograniczać nadmierną spekulację.
 
Zdaniem PKEE obecny mechanizm interwencji cenowej w artykule 29a posiada zbyt wysoki próg aktywacji, co czyni go nieskutecznym. PKEE sugeruje rozważenie wprowadzenia progu opartego na cenie uprawnień, który pozwalałby na uwalnianie uprawnień z MSR w okresach napięć rynkowych.
 
PKEE podkreśliło również, że parametry EU ETS muszą być spójne z pozostałymi unijnymi regulacjami. Przykładowo, dyrektywa EED zdaniem energetyków dopuszcza funkcjonowanie wysokosprawnej kogeneracji do 2045 r., podczas gdy dostawy uprawnień do emisji zakończą się na rynku pierwotnym w latach 2038 lub 2039. Ta niespójność regulacyjna zagraża długofalowej rentowności jednostek gazowych, które odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu mocy dyspozycyjnej i bezpieczeństwa energetycznego, uważa komitet.
 
System handlu emisjami musi uwzględniać specyfikę jednostek gazowych
 
Zgodnie z artykułem 27a, jednostki rezerwowe lub zapasowe mogą zostać wyłączone z EU ETS tylko wtedy, gdy w ciągu trzech ostatnich lat ich czas pracy nie przekroczył 300 godzin rocznie. Przepis ten nie obejmuje jednak nowych jednostek, które siłą rzeczy nie posiadają historii operacyjnej. PKEE postuluje większą elastyczność tego mechanizmu – np. możliwość wniesienia opłaty zamiast automatycznego powrotu jednostki do systemu. Dodatkowo, limit 300 godzin powinien zostać podniesiony do 1500 godzin, aby uwzględnić specyfikę takich jednostek jak gazowe turbiny spalania otwartego (OCGT), które są niezbędne dla integracji OZE, stabilności sieci i bezpieczeństwa dostaw energii.
 
Dekarbonizacja jednostek gazowych, które zastąpiły moce węglowe, będzie stanowić poważne wyzwanie. PKEE przestrzega, że wzrost cen uprawnień niekoniecznie przyspieszy proces dekarbonizacji – może natomiast ograniczyć możliwości inwestycyjne przedsiębiorstw. Potrzebne jest więc realistyczne i spójne podejście do przyszłości energetyki gazowej w ramach systemu ETS.
 
Fundusz Modernizacyjny – potrzebne długofalowe i zwiększone wsparcie
 
PKEE uważa też, że Fundusz Modernizacyjny powinien zostać utrzymany po 2030 r., a jego budżet – istotnie zwiększony. Szybkie podjęcie decyzji w tej sprawie jest niezbędne, aby zapewnić przewidywalność i stabilność inwestycji planowanych w długim horyzoncie czasowym. Fundusz powinien odpowiadać skali wyzwań transformacji energetycznej w państwach-beneficjentach. Co istotne, może on również wspierać realizację celów Clean Industrial Deal – takie jak np. elektryfikacja, poprzez inwestycje w sieci elektroenergetyczne.
 
Same przychody z aukcji uprawnień prawdopodobnie nie wystarczą, aby pokryć potrzeby dekarbonizacyjne we wszystkich sektorach objętych ETS. Fundusz powinien nadal wspierać projekty w sektorze energetycznym – w tym ciepłownictwo, wysokosprawną kogenerację, sieci dystrybucyjne i magazyny energii.
 
PKEE zwróciło także uwagę na nierównomierny rozkład geograficzny przyznawanych środków w ramach Funuduszu Innowacyjnego. Dotychczas większość finansowania trafiła do krajów posiadających zaawansowane ekosystemy innowacyjne, pozostawiając inne regiony z ograniczonym dostępem do wsparcia.
 
Zdaniem komitetu taka dysproporcja może pogłębić nierówności inwestycyjne w zakresie transformacji klimatycznej, szczególnie w regionach, gdzie funkcjonują energochłonne przemysły wymagające pilnych inwestycji dekarbonizacyjnych. PKEE apeluje o zapewnienie większej równowagi geograficznej oraz zmianę metodologii wyliczania emisji unikniętych. Państwa członkowskie powinny mieć możliwość stosowania krajowych punktów odniesienia, które lepiej odzwierciedlają ich punkt wyjścia w procesie dekarbonizacji. Obecne podejście oparte wyłącznie na benchmarkach unijnych stawia kraje takie jak Polska w niekorzystnej sytuacji.