Chcą uczestniczyć od początku w planowaniu sprawiedliwej transformacji

Rozpoczynają się prace nad planami wydatków z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji, powiększonego właśnie ponad pięciokrotnie do 40 mld euro. Odpowiedzialne za ten proces Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej jak dotąd nie stworzyło szerokiego forum konsultacji i dialogu z przyszłymi beneficjentami, nie ogłosiło też harmonogramu prac. W piśmie do min. Jarosińskiej-Jedynak samorządy i organizacje społeczne działające w regionach węglowych domagają się szerokich konsultacji społecznych, dostępu do informacji nt. planów i możliwości udziału w ich tworzeniu - pisze Marta Anczewska, WWF Polska.

Zdaniem sygnatariuszy apelu planowanie działań, które zostaną sfinansowane z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji i wpisane do tzw. terytorialnych planów sprawiedliwej transformacji, powinno być poprzedzone szeroką kampanią informacyjną nt. celów Funduszu i możliwości uzyskania wsparcia. Jej elementem powinna być seria spotkań z mieszkańcami, samorządami, organizacjami społecznymi i przedstawicielami lokalnego biznesu, najlepiej przeprowadzona w formule paneli obywatelskich. Przed przystąpieniem do prac powinna także zostać przeprowadzona ankieta nt. potrzeb i pomysłów zainteresowanych stron.

Proces tworzenia planów zdaniem sygnatariuszy listu powinien być przejrzysty, a wszyscy nim zainteresowani powinny mieć dostęp do informacji o jego harmonogramie i postępach, a także możliwość przedstawienia swojego stanowiska i wzięcia udziału w pracach grup roboczych powołanych w Ministerstwie w celu opracowania planów. Wszelkie analizy i badania dotyczące wyzwań i potrzeb regionów górniczych związanych z procesem transformacji w kierunku neutralności klimatycznej powinny być publicznie dostępne. 

Na opracowanie takich planów dla trzech województw: śląskiego, wielkopolskiego (region koniński) i dolnośląskiego (region wałbrzyski) Ministerstwo Funduszy otrzymało od Komisji Europejskiej grant w wysokości 2 mln zł. 

Wiele samorządów oraz organizacji pozarządowych od ponad roku zabiega o pomoc Unii w tej kwestii oraz jest czynnie zaangażowana w tworzenie legislacji dot. Funduszu na forum unijnym. Brak zaproszenia ich do stołu, przy którym będą zapadały decyzje o przeznaczeniu środków, budzi zdziwienie.

Pod pismem, przygotowanym z inicjatywy Polskiej Zielonej Sieci i WWF Polska, podpisali się przedstawiciele ponad dwudziestu samorządów lokalnych i organizacji społecznych działających w polskich regionach węglowych. Wśród sygnatariuszy są prezydenci Konina, Wałbrzycha, Bytomia, Jastrzębia-Zdroju i Rybnika, burmistrzowie Kleczewa, Imielina i Radlina, pełnomocnik Zarządu Województwa Wielkopolskiego ds. restrukturyzacji Wielkopolski Wschodniej  oraz przedstawiciele licznych organizacji społecznych i oddolnych ruchów obywatelskich.

Szeroki dialog i udział społeczeństwa w tworzeniu planów transformacji regionów górniczych jest powszechnie uznawany za niezbędny element sprawiedliwej transformacji – wynika to z licznych doświadczeń regionów górniczych na świecie, które już przeszły bądź właśnie przechodzą proces transformacji. Tylko takie podejście umożliwia dokładne rozpoznanie potrzeb, możliwości i aspiracji lokalnych społeczności, zaplanowanie działań odpowiadających tym potrzebom i skierowanie wsparcia tam, gdzie jest najbardziej potrzebne oraz będzie wykorzystane w optymalny sposób z punktu widzenia przyszłego rozwoju regionów. 

Jest to tym ważniejsze, że według ogłoszonych w ubiegłym tygodniu planów Komisji Europejskiej wartość Funduszu Sprawiedliwej Transformacji ma zostać zwiększona z 7,5 do 40 mld euro, z czego do polskich regionów mogłoby trafić 8 mld zamiast pierwotnie planowanych 2 mld euro. Z jednej strony znaczne poszerza to możliwości wsparcia polskich regionów górniczych, z drugiej zaś sprawia, że tym bardziej konieczne staje staranne zaplanowanie wydatków z Funduszu na podstawie dobrego rozpoznania potrzeb i pomysłów lokalnych społeczności i samorządów.

Dobrym przykładem właściwego podejścia do planowania transformacji regionów górniczych jest słowacki region Górna Nitra. Szeroki dialog z udziałem mieszkańców, samorządu, spółki górniczej, lokalnego biznesu i organizacji społecznych trwa tam już od dwóch lat, czyli od momentu, gdy Górna Nitra przystąpiła do unijnej Platformy na rzecz Regionów Górniczych w Procesie Transformacji. Wyniki tego procesu i dokonane ustalenia zostaną przeniesione do terytorialnego planu sprawiedliwej transformacji dla regionu.

Terytorialne Plany Sprawiedliwej Transformacji to dokumenty, których przygotowanie jest warunkiem uzyskania wsparcia finansowego w ramach unijnego Funduszu Sprawiedliwej Transformacji. Mają one wskazywać, które regiony w danym państwie będą korzystały ze środków Funduszu, a także przedstawiać ocenę skutków społecznych i gospodarczych przejścia na gospodarkę neutralną dla klimatu w tych regionach. Plany mają także obejmować wykaz działań, które zostaną podjęte w celu łagodzenia skutków społecznych i gospodarczych transformacji. Rozporządzenie ustanawiające Fundusz nakłada na państwa członkowskie obowiązek zaangażowania samorządów i partnerów społecznych w przygotowanie planów.

Sam Fundusz Sprawiedliwej Transformacji to nowy unijny instrument finansowy stworzony by chronić regiony i sektory silnie uzależnione od wydobycia i spalania paliw kopalnych przed negatywnymi skutkami społecznymi przemian gospodarczych związanych z dochodzeniem do neutralności klimatycznej. Jego kształt jest wciąż negocjowany w instytucjach unijnych, ale już wiadomo, że będzie wart co najmniej 7,5 mld euro. Według szacunków Komisji Europejskiej ok. 2 mld euro z tej kwoty może trafić do polskich regionów górniczych.

Komentarze sygnatariuszy listu:

Sprawiedliwa transformacja nie idzie w parze z centralnym planowaniem. Jeśli ten proces ma się udać i naprawdę pomóc ludziom w regionach górniczych przejść suchą nogą przez odchodzenie od węgla i budowanie nowych podstaw rozwoju, to wszyscy zainteresowani muszą go aktywnie współkształtować, a obowiązkiem rządu jest stworzenie im takiej możliwości 

Izabela Zygmunt, Polska Zielona Sieć

***

Przy poprzednich falach zamykania kopalń zapomniano o lokalnych gospodarkach. Nie można tego błędu powtórzyć, przy kolejnej transformacji. W miejscach gdzie likwiduje się gałąź gospodarki trzeba zapewnić dla niej alternatywę. Samorządy mają najlepsze rozeznanie w lokalnej sytuacji, możliwościach i potrzebach rozwijania gospodarki 

Michał Bieda, Wiceprezydent Bytomia

 ***

Proces sprawiedliwej transformacji staje się koniecznością również dla takich miast jak Rybnik. Doświadczenie miast na świecie, które przeszły już przez ten proces pokazuje, co się udało a czego nie robić. To na pewno jest proces. A to oznacza, że nie przeprowadzimy go z dnia na dzień.  Bardzo zależy mi na tym by konieczność i nieuchronność tego procesu została zrozumiana przez mieszkańców, bo tylko wtedy możemy osiągnąć sukces. Potrzebujemy aktywnych mieszkańców, którzy będą chcieli w tych procesach uczestniczyć  i współpracować. Potrzebujemy też konkretnego planu ze strony rządu w Polsce, który uspokoi nastroje społeczne i wskaże kierunek

Piotr Kuczera, Prezydent Rybnika

 ***

Fundusz Sprawiedliwej Transformacji ma wspierać powstawanie nowych miejsc pracy, dostosowanych do potrzeb mieszkańców i potencjału regionów, pobudzać lokalną gospodarkę. Niezwykle ważnym elementem jest zapewnienie wsparcia instytucjonalnego i pozainstytucjonalego dla osób tracących pracę lub trwale niezatrudnionych. Tylko lokalne samorządy i organizacje wiedzą jak to zrobić właściwie, jakie napotkają przeszkody. Nie stać nas na to, szczególnie w świetle rozpoczynającego się kryzysu finansowego i już trwających zwolnień, żeby pomoc ta była źle przygotowana. Wtedy transformacja będzie niosłą ze sobą jeszcze bardziej poważne koszty społeczne

Marta Anczewska, WWF Polska